🕓 آخرین بروزرسانی: ۱۴۰۴/۰۶/۲۶
منظور از مدیریت زنجیره تأمین در صادرات کالا و چالشهای آن (Supply Chain Management) یا (SCM) مجموعه فعالیتهایی است که کالا را از مرحله تأمین مواد اولیه تا تحویل نهایی به مشتری خارجی هدایت میکند. در این مسیر، عوامل متعددی نظیر تأمینکنندگان، تولید، انبارداری، حملونقل، گمرکات، توزیع، و خدمات پس از فروش در سطح بینالمللی دخیل هستند.
آسان مشاور در این مقاله، علاوهبر تعریف مفهوم مدیریت زنجیره تأمین در صادرات کالا، به بررسی اجزای کلیدی آن و چالشهایی که صادرکنندگان با آن روبهرو هستند، پرداخته و راهکارهایی برای بهبود این فرآیند ارائه میشود.
مفهوم مدیریت زنجیره تأمین در صادرات
زنجیره تأمین صادراتی همه فعالیتهایی را که از مرحله برنامهریزی و تأمین مواد اولیه آغاز شده و با تحویل محصول نهایی به مشتری خارجی خاتمه مییابد، در بر میگیرد. این زنجیره معمولاً فراتر از مرزهای ملی عمل میکند و باید راهکارهای مقابله با عوامل پیچیدهای نظیر قوانین بینالمللی، تعرفهها، محدودیتهای صادراتی و تغییرات نرخ ارز را در نظر بگیرد.
از اهداف اصلی مدیریت زنجیره تامین در صادرات میتوان به اطمینان از جریان مستمر کالا و اطلاعات از مبدأ تا مقصد، کاهش هزینهها و زمان تحویل، به حداقل رساندن ریسکها و تأخیرها و افزایش رضایت مشتریان خارجی اشاره کرد.
اجزای کلیدی زنجیره تأمین صادراتی
زنجیره تأمین صادراتی از بخشهای مختلفی تشکیل شده که به صورت وابسته به یکدیگر عمل میکنند. مهمترین اجزای آن عبارتاند از:
۱. تأمین مواد اولیه
تأمین بهموقع و باکیفیت مواد اولیه یا قطعات مورد نیاز تولید، نخستین مرحله زنجیره تأمین است. تأخیر در این مرحله، تأثیر مستقیمی بر کل فرآیند صادرات میگذارد.
۲. تولید و کنترل کیفیت
لازم است مرحله تولید منطبق با استانداردهای بازار هدف باشد. بنابراین سیستمهای کنترل کیفیت و انطباقپذیری با مقررات فنی کشور مقصد اهمیت بالایی دارند.
۳. بستهبندی و انبارداری
بستهبندی مناسب از نظر ایمنی، قابلیت حمل و جذابیت بصری در صادرات دو نقش عملکردی و بازاریابی دارد. انبارداری نیز باید بهگونهای باشد که شرایط لازم برای نگهداری کالا را فراهم کند.
۴. حملونقل و لجستیک
انتخاب شیوهها و روشهای مناسب حملونقل (زمینی، دریایی، هوایی) با توجه به نوع کالا، مسافت و هزینه اهمیت حیاتی و مهمی دارد. با استفاده از لجستیک هوشمند میتوان اثربخشی زنجیره را افزایش داد.
۵. فرآیند گمرکی
برای عبور کالا از مرزها لازم است مستندات صادراتی مانند فاکتور تجاری، بارنامه، گواهی مبدأ و اظهارنامه گمرکی آماده سازی و مدیریت شود.
۶. توزیع در کشور مقصد
یکی دیگر از مسئولیت صادرکننده در تکمیل زنجیره، برقراری کانالهای توزیع مؤثر، تعیین نمایندگان فروش و خدمات پس از فروش است.
چالشهای مدیریت زنجیره تأمین در صادرات کالا
مدیریت مؤثر زنجیره تأمین صادراتی با چالشهای متعددی روبرو است که در ادامه به مهمترین آنها پرداخته میشود:
۱. محدودیتهای زیرساختی
ضعف زیرساختهای حملونقل (جاده، بندر، فرودگاه)، انبارداری پیشرفته و مراکز لجستیک یکپارچه در بسیاری از کشورها، بهویژه کشورهای در حال توسعه، ، موجب ایجاد موانعی در زنجیره صادراتی میشود.
۲. پیچیدگی مقررات بینالمللی
تفاوت بین قوانین گمرکی، تعرفهها، استانداردها و الزامات اسنادی مختلف در کشورهای متفاوت، فرآیند صادرات را پیچیده میکند. علاوهبر این، بروکراسیهای داخلی و تغییر مکرر دستورالعملهای صادراتی مشکلاتی را ایجاد میکنند.
۳. نوسانات ارزی و ریسک مالی
تغییرات نرخ ارز، به خصوص در شرایط عدم ثبات اقتصادی، میتواند بر قیمت نهایی کالا و سودآوری صادرات موثر باشد. همچنین، مشکلات و چالشها در نقلوانتقال پول از برخی کشورها مانع نقدشوندگی بهموقع میشود.
۴. عدم وجود فناوریهای پیشرفته مدیریت زنجیره
عدم وجود سیستمهای اطلاعاتی مدرن مانند ERP، TMS، یا سیستمهای ردیابی کالا در بسیاری از بنگاهها باعث میشود که شفافیت و توان پاسخگویی به تغییرات محیطی کاهش یابد.
۵. نبود هماهنگی میان بازیگران زنجیره
زنجیره تأمین صادراتی، بازیگران متعدد دولتی و خصوصی را شامل میشود. اگر هماهنگی و ارتباط مؤثر میان این بخشها صورت نگیرد، ممکن است منجر به ناهماهنگیهای عملیاتی، دوبارهکاریها و تأخیر در تحویل میشود.
۶. ضعف نیروی انسانی متخصص
ازدیگر موانع ارتقاء عملکرد مدیریت زنجیره تامین در حوزه صادرات میتوان به کمبود مدیران زنجیره تأمین و کارشناسان لجستیک مسلط به اصول بازرگانی بینالملل، مقررات گمرکی و مدیریت فناوری اشاره کرد.
راهکارهای بهبود مدیریت زنجیره تأمین صادراتی
توسعه زیرساختهای لجستیکی
با سرمایهگذاری در بنادر خشک، مراکز لجستیک، خطوط ریلی بینالمللی و دیجیتالیسازی انبارها، میتوان به هزینهها و زمان تحویل را کاهش داد.
استفاده از فناوریهای نوین
برای اینکه بتوان اختلالات موجود در زنجیره تامین را پیشبینی و ردیابی کرد نیاز به فناوریهایی نظیر اینترنت اشیا (IoT)، بلاکچین، هوش مصنوعی و سیستمهای مبتنی بر ابر است.
تدوین چارچوبهای قانونی شفاف و پایدار
از جمله اقداماتی که در راستای تسهیل روند صادرات صورت میگیرد، عبارتند از: تثبیت مقررات صادراتی، حذف رویههای موازی و افزایش شفافیت در فرآیندهای گمرکی از طریق پنجره واحد تجاری.
ایجاد خوشههای صادراتی
تشکیل خوشههای صنعتی با تمرکز بر صادرات، موجب افزایش بهرهوری، کاهش هزینههای مشترک، و تقویت رقابتپذیری منطقهای میشود.
توانمندسازی منابع انسانی
برگزاری دورههای آموزشی تخصصی در حوزه SCM، گمرک، لجستیک و تجارت بینالملل و جذب نیروهای متخصص از اولویتهای ارتقای کیفیت مدیریت زنجیره تأمین است.
نمونههای بینالمللی موفق
برخی کشورها مانند چین، آلمان و ترکیه توانستهاند با بهرهگیری از فناوری، توسعه زیرساخت و حمایت هدفمند دولت، زنجیره تأمین صادراتی مؤثری ایجاد کنند. بهعنوان نمونه، چین با راهاندازی کریدورهای لجستیکی بینالمللی و مناطق آزاد تجاری توانسته است زمان تحویل کالا را به طور چشمگیری کاهش داده و هزینه صادرات را کاهش دهد.
مدیریت زنجیره تأمین در صادرات کالا، عنصری حیاتی در دستیابی به موفقیت در بازارهای جهانی است. این مدیریت تنها به کنترل جریان کالا محدود نمیشود، بلکه شامل مدیریت هماهنگ اطلاعات، مالی و ارتباطات میان تأمینکنندگان، تولیدکنندگان، حملکنندگان، گمرکات و خریداران خارجی است. با توجه به چالشهای گستردهای که زنجیره تأمین صادراتی با آن مواجه است، نظیر پیچیدگی مقررات، ضعف زیرساختها، نوسانات ارزی و کمبود تخصص، اتخاذ رویکردی جامع، فناورانه و استراتژیک برای طراحی و پیادهسازی زنجیره تأمین ضروری به نظر میرسد.
توسعه ظرفیتهای لجستیکی، ارتقاء فناوریهای مدیریتی، بهبود سیاستگذاری صادراتی و سرمایهگذاری در آموزش منابع انسانی، از جمله مهمترین پیشنیازهای ایجاد زنجیره تأمین صادراتی توانمند و پایدار هستند. تهیه یک طرح توجیهی جامع میتواند این اقدامات را در چارچوبی منسجم هدایت کرده و مسیر اجرای عملی آنها را روشن سازد. بدون چنین نگاهی، توسعه صادرات غیرنفتی و دستیابی به سهم بیشتر در تجارت جهانی، به دشواری قابل تحقق خواهد بود.
